MATHARE UNITED OLABİLMEK

Nereden çıktı bu Mathare United diyen olabilir. Aslında “Spor ve Sosyal Sermaye” konularını kurcalarken önümde bitiverdi, bir kitap bölümünü iştigal ederek. Futbol’un neden yalnızca futbol olmadığını, bu sloganın ise endüstriyel futbolda satılmak istenilen formundan aslında ne kadar uzak bir gerçeklik olduğunu göstermek açısında ilginç buldum.

Her şeyden önce Mathare United’ın Kenya’nın önde gelen beş futbol kulübünden biri olduğunu belirterek başlayalım söze. Endüstriyel bakış açısı ile bizim Bursaspor, Trabzonspor eşleniği bir başaltı takımı kendi liginde. Ancak bu takımı farklı kılan bir özelliği de var.

Mathare : Afrika’nın kalabalık varoşu

Takıma ismini veren Mathare Kenya başkenti Nairobi’nin hemen dışında, 2 kilometreye 300 metrelik bir alana sıkışmış, 900 bin kişinin yaşadığı, Afrika’nın en fakir varoşlarından birisi. Evler çamur duvarlar üzerine derme çatma kurulmuş teneke çatılardan oluşuyor. Temiz su ve kanalizasyon hak getire. Küçücük bir odada on kişinin yaşaması normal olarak görülüyor. Yerel yönetimden alabildikleri hizmet de pek fazla olmadığından yolları çöpler ile kaplanmış bir bölge.

Bir kişi değişimi başlatabilir

1987’de bir gün Birleşmiş Milletler Çevre Ajansı’nda çalışan bir Kanadalı olan Bob Munro bölgeye gelmesi ile Mathare gençlerinin şansı değişir. Önce küçük boyutta bölge çocuklarına futbol öğretmeye başlayan Munro’nun faaliyeti, futbolun basit bir oyun olması ve gençerin futbol sevgisinden destek alarak hızla büyür. Kurulan MYSA’yı (Mathare Gençlik Spor Birliği) zaman içinde Afrika’nın en büyük spor ile sosyal fayda üreten organizasyonlarından biri haline gelir. Bugün MYSA şemsiyesi altında, 16 bölgede organize olan 1,700 takımda 25 bin civarında genç spor yapmaktadır. Sekiz bini de kız olan bu gençler 180 ligde her yıl 14 bin maça çıkarak muhteşem bir sosyal yapı oluşturmaktadır.

Bu gençlerin yetenekli olanlarının daha büyük yaşlarda spora devam edebilmeleri ve yeni yetişen gençlere örnek olmaları amacı ile Mathare United gibi yarı profesyonel bir takım da piramidin üstünü tamamlamaktadır. Mathare United 2004 Afrika Kupası’na giden Kenya takımına sekiz oyuncusunu vermiş ve 2008 yılında Kenya şampiyonluğu yaşamıştır. “Varoş Çocukları”nın müzesinde iki de Kenya kupası şampiyonluğu vardır. MYSA yetiştirdiği  oyuncuların transferlerinden aldığı ücretleri de programın devamı için kullanmaktadır.

Spor dışı kazanımlar önemli

Başlangıçta sokaktaki çocukları paçavralardan yaptıkları topları yerine gerçek futbol topu ile oynama şansı çeker. Organize maçlar, güvenli bir ortamda spor yapma olanağı katılımı arttırır. Kısa zamanda program çok daha gelişmiş bir yapıya bürünür. Hedef ise Kenya’lı kız ve erkek çocukların Kenya’nın geleceğinde liderlik yetenekleri gelişmiş vatandaşlar olarak yer almaları şeklinde gelişir. MYSA hem kız ve hem de erkek gençlere eşitlik ve karşılıklı saygıya dayanan bir ortamda yer alarak spor yapma şansı sağlamaktadır.

Munro MYSA’yı oluşturan ilkeleri sıralarken  sporun topluma fayda üreten aktiviteler ile bağlantılandırılmasının öneminin altını çizmektedir. Gençler programın sahibi ve karar vericileri olarak başkalarına yardım ederek öğrenme yolunda ilerlerler. Programıda gençlerin aktif olması o kadar önemlidir ki, yönetici görevlerinde büyüyen gençler için bir “emeklilik” sistemi dahi tanımlanmıştır.

Kızlar değişim için şart

MYSA genç kızların oyuncu olarak katılımına ve daha da önemlisi organizasyon içinde çalıştırıcılık ve liderlik pozisyonlarına gelmelerine önem vermiştir. Kızların katılımlarına karşı genellikle ailelerinden ve çevreden gelen direniş, kazanılan eğitim olanakları ve diğer kazançları görmeleri ile değişir. Toplumda erkek egemen bir algısı olan futbolda kızların katılımı, toplumun kısıtlayıcı önyargılarını kırmakta önemli bir araç olarak kullanılmıştır. Kızlar bu sayede toplumdaki rolleri ve kapasitelerine dair algıyı yenerken, spor sosyal gelişimde hızlandırıcı bir rol üstlenebilir.

Kurallar amaca hizmet eder

Bu noktada MYSA’nın fayda üretmek için yalnızca sporu uygulamanın ötesinde bir yol seçtiğine vurgu yapmak gerekir. Örneğin istenilen sonuçları alabilmek için kurallar değiştirilebilir. MYSA maçlarında, maç esnasında takım kaptanı dışında herhangi bir sporcu hakem ile konuşursa oyun dışı kalır. Ardından bu oyuncunun tekrar herhangi bir maça çıkabilmesi için, öncelikle alt yaş gruplarında en az altı maçta hakemlik yapması ve kendini hakemin yerine koyabilmeyi öğrenmesi beklenir.

Puanlar ile eğitim desteklenir

Şu anda UEFA’nın gündemine aldığı, yeşil kart ile sportmenliğin ödüllendirilmesi de ilk kez burada uygulanmıştır. Bir farkla. MYSA’da yeşil kart aynı zamanda eğitim burslarına yönelik olarak puan toplama sisteminin de bir parçasıdır. Ödülü kazanmak için gereken puanlar bunun dışında gönüllü aktivitelerde, liderlik ve çalıştırıcılık görevlerinde de kazanılabilmektedir. Ödüller kazananların eğitim ihtiyaçları ve okul ücretleri için değerlendirilebildiği gibi okullara da yardım yapıabilmektedir. Kalabalık varoşta gençlere çalışma ortamları ve kütüphaneler sağlanmaktadır.

Çevre de gözetilmektedir

Sosyal sorumluluğa dair görevlerde bulunmak, Mathare United A-takımı oyuncuları dahil herkes için zorunludur. MYSA katılımcılarından Mathare ile ilgili, su kanallarının temizlenmesi, çöplerin toplanması, çalıların budanması gibi işlerde yer alması beklenir. Bu aktivitelerin Mathare'nin feci durumunu düzeltmekte etkisi çok küçük olsa da gençlerin sosyal sorumluluk bilincinin geliştirilmesi konusunda son derece önemlidir. Gençler toplumun bir kurumundan sağladıları faydaya karşı, topluma da bunun karşılığında bir fayda sağlaması gerektiğini öğrenirler. Bu konunun spor ile ilişkisi de kurulmuştur. Her temizlik projesini başarı ile tamamlayan takım, lig tablosunda üç ek puan kazanır. Sonuç olarak başarı sosyal sorumluluk ve sportif üstünlüğün bir karışımıdır.

Mathare Gençlik Spor Birliği, bu faaliyetleri nedeni ile iki kez Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterilmiştir. Çalışmaları Hollanda Futbol Federasyonu tarafından desteklenmektedir.

Kahve köşelerinden kurtarmak

İstanbul’daki amatör futbol kulüplerinin yaygın söylemidir. Gençleri kahve köşelerinden kurtarıp spor yaptırıyoruz derler. Temelde haksız da değillerdir. Ama Mathare örneğinde olduğu gibi spor etkinliğinde farklı sosyal faydaları öne çıkartmak toplumsal gelişme için önemlidir. Spor kulüplerimizin yöneticilerinin gençlerimize spor yaptırmanın ötesine geçerek, onların sosyal gelişimine daha nasıl katkı sağlayabileceklerine dair yaklaşımlar geliştirmeleri faydalı olacaktır.